Er zijn diverse voorbeelden van workshops en methoden waarin hardnekkige conflicten op een alternatieve wijze worden aangepakt. Zulke workshops hebben bijvoorbeeld plaatsgevonden met Palestijnen en Israëliers, in Somalië, in arme buurten van New York, over abortus en andere onderwerpen. Deze alternatieve oplossingsstrategieën gaan uit van het idee dat er fundamentele behoeften op het spel staan waarover niet onderhandeld kan worden. Om tot een oplossing te komen is het nodig dat conflicterende partijen zichzelf en elkaar anders gaan zien. De issues waarover de conflicten gaan, worden in deze workshops niet altijd geheel opgelost, maar wel wordt bereikt dat deelnemers zichzelf en elkaar zodanig anders zien dat zij onderling geen conflictrelatie meer hebben.
- Lees hier meer over bestaande transformatieve methoden en werkvormen
- Lees hier meer over de relatie tussen maatschappelijke transities en transformatie
De Transformatieve Dialoog in praktische stappen
In mijn onderzoek naar de theorie van De Transformatieve Dialoog heb ik 5 stappen benoemd als ingrediënten voor een succesvol transformatief proces. Door combinatie van deze kennis en ervaringen uit bestaande methoden en werkvormen is het mogelijk voor verschillende uitdagingen een passend proces op maat te ontwikkelen. Lees hier meer over wat de Transformatieve Dialoog en de bijbehorende stappen inhouden.
Omdat een transformateve dialoog ingrijpt op voor mensen fundamentele waarden en overtuigingen is er bij praktische toepassing altijd maatwerk nodig, in co-creatie met betrokkenen. Hieronder schets ik voor de verschillende stappen welke vragen of activiteiten er bijvoorbeeld toegepast kunnen worden.
Stap 1: Commmitment: verheldering van het conflict of de opgave
Wat staat er precies voor verschillende mensen of groepen op het spel? Wat is er precies essentieel voor eenieder, hoe zitten ze elkaar in de weg, zijn er op voorhand al wel punten van overeenkomst? Door dit soort vragen beantwoord te krijgen, kunnen verschillende conflictlagen onderscheiden worden. Deze lagen zijn:
- Meningsverschil over feiten of beweringen;
- Conflict over de verdeling van schaarse hulpbronnen of bestaansmiddelen;
- Frustratie om de eigen identiteit tot uitdrukking te kunnen brengen.
Een verheldering van het conflict of van de conflictlagen die in een opgave aanwezig zijn, is belangrijk omdat elk conflictniveau een ander soort aanpak vereist. Complexiteit en weerstand worden groter als partijen niveaus aan elkaar verbinden of in discussies switchen tussen deze lagen. Deze verheldering kan plaatsvinden door individuele interviews, (online-)vragenlijsten, een verslag (’conflictreconstructie’) dat voor aanvulling aan alle betrokkenen wordt voorgelegd en/of groepsgesprekken. Hierbij is het belangrijk ook te luisteren voor wat er niet gezegd wordt en door te vragen totdat mensen onder woorden brengen waar het hen echt om gaat. Meestal blijkt dat mensen veel genuanceerder over het issue en elkaar denken dan in de gepolariseerde publieke sfeer lijkt. Op basis van deze verheldering kan bij partijen worden nagegaan of zij gecommitteerd zijn aan een proces dat de opgave of het conflict zou kunnen oplossen.
Stap 2: Elkaar begrijpen en elkaars perspectief eigen maken
Als helder is waar het conflict wel en niet over gaat, kunnen groepsgesprekken georganiseerd worden waarin partijen elkaars perspectief gaan begrijpen. Hiervoor is nodig dat beide partijen hun eigen perspectief volledig tot uitdrukking kunnen brengen en ervaren dat de ander ernaar luistert (in plaats van bestrijdt zoals tot dan toe het geval was). Door de deelnemers te vragen zichzelf te presenteren aan de hand van hun persoonlijke (levens-)verhaal en elkaar te bevragen, groeit het wederzijdse begrip. Uiteindelijk wordt hen gevraagd de diepste zorgen van de ander onder woorden te brengen en samen te benoemen wat ze wèl met elkaar delen. In mijn proefschrift noem ik dit een ‘fusie van horizonnen’.
Stap 3: Impact voelen en verkennen van alternatieven
Door het diepe, en respectvolle begrip van elkaar kunnen partijen ervaren dat hun vaste overtuigingen over hun eigen identiteit of perspectief niet zo vast hoeven te zijn. De confrontatie met iemand met andere fundamentele waarden blijkt een gelegenheid om nader te reflecteren op de eigen fundamentele waarden. Die reflectie behelst dat partijen expliciet of impliciet verschillende alternatieven van zichzelf overwegen. Afhankelijk van de situatie kunnen partijen hierbij begeleid worden door reflectieve werkvormen en/of brainstorms, apart of samen. Een beproefde methode is om expliciet te maken hoe de toekomst zal zijn als het conflict blijft voortbestaan. Die toekomst is voor niemand aantrekkelijk.
Stap 4: Op elkaar afstemmen
Het kan voorkomen dat conflictpartijen door het begrijpen van het perspectief van de ander alle conflictpartijen tot een nieuw zelf-begrip komen waardoor het conflict verdwijnt. Echter, in een hardnekkig conflict hebben partijen meestal een vasthoudende gehechtheid aan hun eigen perspectief ontwikkeld. Dan kan het nodig zijn in stap 3 expliciet alternatieve identiteiten en toekomsten te verkennen en onder ogen te zien wat de impact van deze alternatieven is. Door dit gezamenlijk te verkennen kunnen partijen toekomsten ontdekken en bijbehorende waarden en overtuigingen creëren waarmee het conflict niet langer bestaat.
Stap 5: Transformatie in de praktijk brengen
Als partijen een alternatieve toekomst en bijbehorende waarden en overtuigingen omarmen, dan zijn hun wederzijdse aannames vervangen en is de transformatie compleet. Een andere identiteit leidt op natuurlijke wijze tot andere acties. Echter, niet alle leden van conflicterende partijen nemen tegelijkertijd deel in de transformatieve sessies. Door confrontatie met hun achterban is de kans groot dat deelnemers weer terugvallen in oude denkpatronen. Het is daarom belangrijk om direct wederzijdse acties af te spreken. Dit kunnen afspraken zijn om vervolgprojecten samen te doen, maar in elk geval is het belangrijk dat de deelnemers een plan hebben voor hoe zij hun achterbannen meekrijgen in de plaatsgevonden transformatie.
- Lees hier meer over stap 5: Identificeren als een alternatief van zichzelf: transformatie.
- Lees hier meer over wat er nodig is om de resultaten van transformatieve sessies betekenis op het niveau van een samenleving te laten hebben.
Andere relevante links
- Lees hier meer over het onderzoek naar de Transformatieve Dialoog.
- Lees hier verder over wat transformatie is en wat de stappen van de Transformatieve Dialoog inhouden
- Lees hier meer over creërend luisteren en spreken
- Lees hier meer over het realiseren van doelen (nuttig aan het einde van stap 5).
- Lees hier meer over programmamanagement (kan ook van pas komen na stap 5)
Vragen of meedenken?
Wil je van gedachten wisselen over de aanpak van een hardnekkige situatie, heb je een vraag of een idee dat je wilt delen, klik dan hier.
Boek
Maak kennis met het praktijkgerichte en degelijke boek over de effectieve aanpak van maatschappelijke opgaven.
Ontvang gratis publicatie 'Effectief zijn'
Nieuwsbrief
Hieronder kunt u zich aanmelden voor onze nieuwsbrief.