Stap 2: Elkaar begrijpen: fusie van horizonnen

Veel werkvormen en methoden zijn erop gericht dat partijen met elkaar in gesprek kunnen zijn en luisteren naar elkaars perspectief. Om daadwerkelijk tot een transformatie te komen is een specifieke dialoog nodig, waarin om te beginnen een zogenaamde ‘fusie van horizonnen’ wordt gerealiseerd.

Figuur: De uitkomst van een fusie van horizonnen

Leven in een betekenishorizon

Ieder mens leeft in een ‘betekenishorizon’. Een betekenishorizon wordt gevormd door allerlei aannames, waarden en overtuigingen die door de sociale omgeving zijn meegegeven. Jouw betekenishorizon is voor jou vanzelfsprekend en ervaar jij als realiteit. Mensen zijn zich grotendeels niet bewust van de inhoud vn hun betekenishorizon, noch van het feit dat het een sociaal gecreëerde realiteit is. In een identiteitsgerelateerd conflict is er sprake van twee conflicterende betekenishorizonnen. De betekenishorizonnen van beide partijen zijn voor een deel zo verschillend dat ze elkaars perspectief niet kunnen voorstellen.

Bijvoorbeeld, in de betekenishorizon van voorstanders van Zwarte Piet is Zwarte Piet ‘een onschuldige kindervriend en een waardevolle traditie’, terwijl voor de tegenstanders geldt: ‘Zwarte Piet is een racistisch stereotype’. De betekenishorizon van de ander kan niet worden gebruikt om de ander te begrijpen. Om elkaar te begrijpen is een fusie van horizonnen nodig. Bij een fusie van horizonnen leren partijen nieuwe begrippen kennen zodat ze elkaars perspectief wel kunnen begrijpen. Een basis hiervoor wordt bijvoorbeeld gelegd door het volgende begrip van Zwarte Piet: ‘Zwarte Piet is voor sommigen een onschuldige kindervriend en waardevolle traditie en voor anderen een racistisch stereotype’. Hiermee zijn we er nog lang niet, maar de dialoog tussen voor- en tegenstanders is al op een heel ander niveau als beide begrijpen dat ‘Zwarte Piet’ voor verschillende mensen een andere betekenis kan hebben.

Elkaars perspectief eigen maken

Van een fusie van horizonnen is sprake als partijen elkaars perspectief zo diepgaand begrijpen dat ze ervaren dat de eigen identiteit een optie is naast de identiteit van de ander. Deze diepgang kan worden bereikt door helder te krijgen voor welk gedeeld aspect de alternatieve betekenissen van bijvoorbeeld Zwarte Piet een invulling zijn. Zo’n gedeeld aspect wordt een gedeelde ‘menselijke constante’ genoemd, omdat het over iets gaat wat verschillende partijen allebei essentieel ervaren en met elkaar gemeen hebben. Bij conflicten binnen een gedeelde cultuur kan dat een gedeelde waarde zijn, maar als de culturele afstand groter is, kan het ook om een abstracter aspect van menselijk bestaan gaan. Wat het precies is, ontdekken partijen in hun wederzijds onderzoek. In geval van de voor- en tegenstanders van Zwarte Piet zou het bijvoorbeeld om de behoefte aan respect kunnen gaan. De tegenstanders zien Zwarte Piet als racistisch stereotype, dus vervult het een behoefte aan respect om Zwarte Piet af te schaffen. Voor de voorstanders is het juist een vervulling van hun behoefte aan respect om een voor hen essentiële traditie te eren waar zij waarschijnlijk dierbare jeugdherinneringen aan hebben.

Werkvormen om te komen tot een fusie van horizonnen

Om tot een fusie van horizonnen te komen zijn werkvormen nodig waarin partijen open naar elkaar luisteren. Een beproefde methode is bijvoorbeeld door mensen hun persoonlijke geschiedenis te laten vertellen en de andere partij daar verdiepende vragen over te laten stellen. Partijen worden dan voor elkaar mensen met een levensloop waarvan ze zich kunnen voorstellen hoe bepaalde waarden en overtuigingen essentieel zijn geworden. Door partijen vervolgens elkaars perspectief te laten presenteren, kunnen partijen ervaren dat de ander hen echt begrepen heeft. Er is een anekdote over een workshop van Joodse en Palestijnse Israëliërs waarin de Joodse vertegenwoordigers op een gegeven moment opmerken dat de Palestijnse vertegenwoordigers het Joodse standpunt maar bij de VN moeten betogen, zo goed geven ze het perspectief van de tegenpartij weer.

Door elkaars perspectief zo diepgaand te begrijpen, ervaren partijen dat ze ook zoals de ander hadden kunnen zijn. Dit betekent nog niet dat partijen ook een andere identiteit aannemen, maar wel dat ze zien dat wie ze nu zijn niet per se de enige optie is. In figuur 4 is het proces van een fusie van horizonnen schematisch verbeeld. Stukjes van ieders identiteit staan beide partijen helder voor ogen als potentieel omwisselbaar.

(Klik hier om een pdf van 'De stappen van de Transformatieve Dialoog' te downloaden)

Advies over jouw opgave

Wil je van gedachten wisselen over de aanpak van jouw opgave, neem dan hier contact op.