Stap 1: Commitment aan oplossing

Een Transformatieve Dialoog is mogelijk als de betrokken partijen gecommitteerd zijn aan een oplossing. Dit betekent niet dat partijen enthousiast en/of open en geïnteresseerd in elkaar hoeven te zijn. Het commitment aan een oplossing kan best chagrijnig en zelfs cynisch beleefd worden. Partijen zouden bijvoorbeeld kunnen zeggen: ‘als het mogelijk is tot een oplossing te komen, dan zou ik dat best willen, maar ik zie niet hoe dat kan!’ Dat is een prima vertrekpunt.

Conflictbril

Aangezien conflicten of opgaven vaak al langere tijd voortbestaan, kunnen partijen het geloof in en hun commitment aan een oplossing allang verloren zijn. Ook komt het voor dat partijen helemaal niet helder heb dat er sprake is van een conflict. Dit is bijvoorbeeld het geval als een van de conflictpartijen dominant is en het eigen standpunt als volledig vanzelfsprekend en juist beleefd. In hun beleving is er geen conflict, maar hooguit sprake van een onwillige partij die in de weerstand zit tegen een noodzakelijke verandering zoals bijvoorbeeld de energietransitie of het afschaffen van Zwarte Piet. Om te komen tot een oplossing is het nodig de dominante partij te laten inzien dat er wel degelijk sprake is van een conflict en dat zij daar partij in zijn (een eigen positie hebben, en niet neutraal of alwetend). In figuur 1 is het herkennen van een maatschappelijke opgave als een conflict schematisch verbeeld.

Figuur1: Een maatschappelijke opgave wordt herkend als conflict

In situaties waarin partijen wel degelijk conflict ervaren kunnen er verschillende startsituaties zijn. Ze zijn gecommitteerd aan een oplossing, en ook geïnteresseerd om de ander beter te begrijpen en daardoor meer over zichzelf te leren. Of, ze zijn weliswaar gecommitteerd zijn aan een oplossing, maar staan niet open voor andere inzichten. Het kan ook zijn dat mensen niet langer een commitment aan een oplossing ervaren (of elk restje commitment wordt overstemd door boosheid). En tenslotte, het is voorstelbaar dat partijen bewust bereid zijn tot manipulatie, onderdrukking of zelfs vernietiging van de ander. (Link naar hoe vanuit verschillende startsituaties commitment tot stand kan worden gebracht wordt nog gemaakt)

3 lagen in een conflict

Om een transformatieve dialoog tot stand te brengen is het belangrijk dat de (inmiddels aan oplossing gecommitteerde) partijen (of tenminste degene die het transformatieve oplossingsproces begeleidt) herkennen op welke manier het conflict raakt aan fundamentele overtuigingen of waarden. Een conflict kan uit verschillende lagen bestaan: meningsverschillen over feiten (objectief), belangenstrijd over schaarse hulpbronnen (sociaal) en frustratie in zelf-expressie (subjectief). Claims dat klimaatverandering plaatsvindt (of zo’n vaart niet loopt) of dat Zwarte Piet racistisch is, betreffen de objectieve laag van een conflict. Claims dat de grootste uitstoters van broeikasgassen de energietransitie moeten betalen, of dat Zwarte Piet wettelijk verboden moet worden, betreffen de sociale laag. Voor de objectieve en sociale laag kunnen argumentatie en eventueel onderhandeling uitkomst bieden.

De Transformatieve Dialoog is gericht op de subjectieve laag van het conflict. Die laag betreft bijvoorbeeld claims van mensen die een voor hen essentiële leefstijl die milieubelastend is niet willen opgeven of juist zorg voor het milieu als essentiële waarde zien. Of, in het voorbeeld van Zwarte Piet, voor voorstanders staat Zwarte Piet symbool voor een voor hen essentiële en betekenisvolle traditie, terwijl tegenstanders zich gestigmatiseerd en gediscrimineerd voelen. Het kan nodig zijn om door voorbereidende interviews en afzonderlijke gesprekken met de verschillende conflictpartijengoed in beeld te krijgen waar het partijen in hun conflict precies om gaat. In figuur 2 is het onderscheiden van deze lagen en het herkennen van de subjectieve, identiteitsgerelateerde laag verbeeld.

Figuur 2: Het herkennen van de identiteitsgerelateerde laag in het conflict

Conflict over een deel van ieders identiteit

De identiteit van mensen kan begrepen worden als een netwerk van samenhangende commitments (zoals waarden en overtuigingen). Een maatschappelijk conflict betreft altijd maar een deel van de commitments die iemands identiteit maken. Partijen die in conflict zijn over de aanpak van klimaatverandering of een strijd voeren over Zwarte Piet, hoeven op allerlei andere ondewerpen helemaal geen conflict te hebben. Een identiteit bestaat uit vele commitments; over sommige is conflict, over andere niet.

Bovendien, het commitment aan oplossing van het conflict is een commitment van beide partijen. Dat wil zeggen, beide zouden dit conflict graag opgelost zien. Dat betekent dat er niet alleen een onderling conflict is, maar elk van beide heeft ook een intern conflict. Het commitment aan een oplossing is niet congruent met het deel van ieders identiteit dat botst met de andere partij. Dit is een extra motivatie om het conflict op te lossen, en ook bereid te zijn tot zelf-onderzoek. Dit inzicht is in figuur 3 schematisch verbeeld (waarbij het hartje staat voor het gedeelde commitment aan een oplossing en het deel van ieders identiteit waar het conflict over gaat met een rondje is aangegeven).