De bibliotheek als dorpsplein: van uitleenfrabriek naar ‘place to be’

Een van de speerpunten in het sociaal domein is de zelfredzaamheid van mensen bevorderen. Mensen ondersteunen in wat ze wel kunnen (ontwikkelen) in plaats van helpen en uit handen nemen is de gedachte. Maar, welke vaardigheden heb je nodig om zelfredzaam te participeren in de samenleving? Hoe verwerf je die? En welke rol kan de bibliotheek daarin spelen?

Participatievaardigheden

Om zelfredzaam te zijn, is een aantal basisvaardigheden onontbeerlijk. Het begint met lezen en schrijven, maar vandaag de dag zijn digitale vaardigheden ook essentieel. Met de overload aan beschikbare informatie zijn vervolgens informatievaardigheden en mediawijsheid ook van belang om bijvoorbeeld betrouwbare informatie van onbetrouwbare informatie te kunnen scheiden en geen slachtoffer te worden van phishing of chantage via social media. Dat vereist dus ook een basisniveau van kritisch denken. Veel kinderen krijgen deze participatie-vaardigheden op school mee, maar er zijn ook kinderen die al in hun eerste jaren achterstand oplopen. En hoe kunnen volwassenen hun basisvaardigheden bijspijkeren?

Achterstand voorkomen: programmatische inzet

Om achterstanden bij kinderen te bestrijden is het belangrijk dat ontwikkeling van taalvaardigheden niet alleen op school te laten plaatsvinden, maar juist ook in ‘informele’ settings, zoals thuis, in de kinderopvang, op de peuterspeelzaal. En zo vroeg mogelijk, liefst al voor de geboorte, en met een goede aansluiting op het formele leren op school. Dit vereist een samenwerking van partners waarbij de gemeente nodig is om regie te voeren. De afgelopen jaren heb ik daar gemeenten in begeleid, maar ook verschillende bibliotheken. Deze bibliotheken ontwikkelen zich van uitleenfabrieken naar programmatisch georganiseerde organisaties die maatschappelijke doelen op het gebied van taalvaardigheid en zelfredzaamheid helpen realiseren. Bibliotheken bieden hun specialistische expertise bijvoorbeeld aan door advisering van medewerkers in kinderopvang, peuterspeelzalen en scholen, door kinderen in aanraking te brengen met nieuwe delen van de collectie en te verleiden zelf deel te nemen aan activiteiten in de bibliotheek.

Basisvaardigheden voor volwassenen: laagdrempelig

Als volwassenen basisvaardigheden tekortkomen om zelfredzaam te participeren, dan kunnen ze natuurlijk geholpen worden bij hun belastingaangifte, het aanvragen van een paspoort, het raadplegen van een reisplanner, het aanvragen van een verzekering of uitkering et cetera. Maar het is waardevoller als geholpen worden samengaat met zelf leren. Echter, het laat zich raden dat volwassenen met beperkte basisvaardigheden niet altijd aarden in schoolse omstandigheden. Kortom, laagdrempelig en informeel leren moet toegankelijk zijn. De bibliotheken die ik heb begeleid profileren zich als uitvoeringsorganisatie in het begeleiden en ontwikkelen van precies deze groep volwassenen. Voor veel mensen is de bibliotheek een laagdrempelige plek, waar voorzieningen en diensten zijn die ze gebruiken en waar -mits op de juiste manier benaderd- de stap gezet wordt naar leren, een keer deelnemen aan een vrijblijvend taalcafé en vervolgens misschien wel zich committeren aan een langere cursus Digisterker. Bibliotheken kunnen zich vernieuwen door niet alleen uitleenplekken te zijn, maar ook ontmoetingsplekken en plekken voor laagdrempelig, informeel leren. Om hiertoe ook opdracht te krijgen van gemeenten is het nodig dat de bibliotheek een uitvoeringsorganisatie wordt om maatschappelijke doelen te bereiken en daar ook op programmatische wijze sturing aan kan geven.

Persoonlijke noot: van uitleenfabriek naar community-bibliotheek

De ontwikkeling van een bibliotheek naar een programmatische organisatie is een grote verandering voor veel mensen die daar werken of als kind of met kinderen de bibliotheek bezoeken. Als nakomeling van de oprichters van uitgeverij Cantecleer heb ik altijd eerbied en liefde voor boeken ervaren. Toen ik jong was kwam ik soms wel dagelijks in de bibliotheek (eerlijk gezegd ook omdat je vaak maar 1 stripboek tegelijk mocht lenen). In mijn huidige werk ervaar ik daardoor een grote affiniteit met bibliotheken en ben ik de afgelopen jaren echt geïnspireerd geraakt door de bredere bijdrage en missie die bibliotheken kunnen hebben. Ik merk ook dat bibliotheken opboksen tegen beeldvorming en dat gemeentelijke politici, waar ze veelal toch afhankelijk van zijn, vaak nog niet beseffen wat een unieke mogelijkheden een bibliotheek kan bieden. Bibliotheken kunnen dorpspleinen zijn, waar mensen geïnspireerd kunnen raken zich te ontwikkelen. Op elk niveau: van basisvaardigheden tot zelf programmeren, boeken schrijven of ideeën presenteren. Deze ‘community-bibliotheken’ kunnen een krachtige basisstructuur zijn voor de participatiesamenleving.

Reacties?

Heeft u vragen of aanvullende gedachten naar aanleiding van dit artikel, of wilt u in gesprek over strategievorming op uw thema, reageer dan hier.